consistentie

Mensen verwachten consistentie alsof het een natuurwet is. We hechten aan consistentie, een logische samenhang tussen de dingen. Dat helpt ons de wereld en onze plaats daarin te begrijpen. En veel dingen zijn inderdaad elke morgen weer hetzelfde: het wordt licht, ons huis staat er nog, er komt water uit de kraan. Maar de natuur is grillig, het leven loopt niet altijd langs gebaande wegen en ons eigen gedrag is ook niet altijd logisch. Als de dingen niet gaan op de manier zoals wij verwacht hadden, of als ze niet passen bij onze waarden en normen, lopen we aan tegen inconsistenties en dat veroorzaakt verwarring, dissonantie. Hoe ga je daarmee om?

Je kan proberen dissonantie te voorkomen, bijvoorbeeld door selectieve blootstelling: rokers lezen doorgaans geen anti-rookverhalen, vegetariërs willen liever niet horen dat vlees eten gezond kan zijn. Over het algemeen proberen we informatie die tegen onze gezichtspunten ingaat te mijden. Maar vaak lukt dat niet, met name in onverwachte situaties waarover je geen controle hebt. Dan moet je er snel iets mee doen.

Er zijn vier manieren om de dissonantie kwijt te raken en de consistentie te herstellen:

• Ontkennen: je doet net alsof het niet gebeurd is, je negeert het.
• Overstemmen: je overlaadt die slechte dissonantie met goede herinneringen en gedachten: natuurlijk liepen de dingen deze keer niet zoals we verwachtten, maar alle andere keren toch wel?
• Bijstellen: je verandert de werkelijkheid niet, maar je stelt je verwachtingen bij, zodanig dat het lijkt of je toch gelijk had.
• Aanpassen: je past je oordeel over de gebeurtenis aan; het is eigenlijk heel goed zo!

Herken je deze vier mogelijkheden? De laatste optie is - in tegenstelling tot de eerste drie - een constructieve manier om met je verwarring om te gaan. Als je het serieus aanpakt is het echt ‘omdenken’, geen trucje bedoeld voor de buitenwereld. In plaats van meteen afwijzend te reageren op wat je plotseling overkomt, pas je je evaluatie aan: Kan ik het ook anders bekijken? Heeft het ook voordelen? Dan valt het best mee, misschien vindt je wel dat het niet beter had kunnen uitpakken.